قواعد اوزان عروضی

پس از ظهور اسلام و تحول در نحوه سبك شعرسرایي و روي آوردن از شعر هجایي به شعر عروضي، به ناچار ايجاب مي كرد تا قواعد و ضوابطي براي سرودن شعر عروضي معين گردد. در اواخر قرنِ اول و اوايل قرن دوم هجري در شهر بصره مردي به دنيا آمد كه آبا و اجدادش ايراني بوده و جدّ اعلاي او در زمان سلطنت انوشيروان سفير ايران در يمن بوده است. نام اين مرد خليل ابن احمد فراهيدي است كه تا سالهاي ۱۷۰-۱۷۵ در قيد حيات بوده است. خليل ابن احمد اولين كسي است كه پي به دقايق علم عروض برده و براي آن قواعدي را پيشنهاد كرده است. قواعد پيشنهادي خليل ابن احمد تا مدتي پس از او راهگشاي شاعران بود، اما از آنجا كه تعداد بحرها و اوزان شعر عروضي پيوسته رو به تزايد مي بود، در طولِ تاريخ، دانشمندانِ ديگر، يكي پس از ديگري به ظهور پيوسته و شيوه هاي جديدتري را به صورت مكتوب باقي گذارده اند و ما در اينجا نام آن ها را براي خوانندگان جوان ذكر خواهيم كرد:
۱- خليل ابن احمد عروضي واضع اولين علم عروض
۲- شمس الدين محمد بن قيس رازي مؤلف المعجم فی مَعاییر اشعار العجم
۳- خواجه نصيرالدين طوسي مؤلف معیار الاشجار
۴- مظفّر علي اسپر- هندوستان مؤلف شجره العروض در هندوستان
۵- احمد حسين خان صاحب زیده العروض
۶- عبدالقهار بن اسحاق صاحب عروض همایون
۷- فرصت الدوله شيرازي تألیف بحور الالحان
۸- غفار نجف قلي  مؤلف درّه نجفی در هندوستان
۹- شمس الدين محمد بن محمود آملي مؤلف نفایس الفنون
در عصر حاضر دانشمنداني با كوشش هاي فراوان خود شيوه هايي را ايجاد و پيشنهاد نموده اند كه قابل تقدير است و از آن جمله اند:
۱- دكتر حميدي شيرازي
۲- دكتر خانلري
۳- الول ساتن
۴- روكرت آلماني
۵- مسعود فرزاد
۶- سيروس شميسا
۷- استاد ابوالحسن نجفي
۸- استاد جلال همائي
۹- عبدالحسین آیتی (آواره سابق)
و اخيراً در سال جاري ۱۳۸۶ استاد ابوالحسن نجفي فاضل گرامي با بررسي هاي كامل خود جزوه اي ديگر را انتشار داده اند كه بسيار با ارزش بوده و ماحصل كوشش هاي ايشان به مشتاقان شعر و ادب نكات بسياري را درباره نارسایي هاي كتاب هاي يادشده بالا مي آموزد.
نتيجه اي كه از مطالعه كتب و مقالات متعدد درباره علم عروض مي گيريم اين است كه علم عروض هرگز قادر نيست كه به سرّ و رمز و راز موسيقي كلام در زبان فارسي پي برده و براي آن قانوني جامع و كامل وضع كند.