خ |
||
خارِ آدُر |
[xa:r-e-ador] |
|
|
[پ ۲: ۲۴۶] |
|
نوعی گیاه خاردار، گیاه خارشتر [م.ت]، (ر.ک به آدر). |
||
|
||
خاطیری |
[xatiri] |
|
|
[پ ۳: ۲۲۰] |
|
به خاطر اینکه، به این دلیل که [م.ت]. |
||
|
||
خالا |
[xa:la] |
|
|
[پ ۲: ۲۴۱] |
|
خالهها [م.ت]. |
||
خُداِفس |
[xodafes] |
|
|
[پ ۱: ۴۴۳] |
|
خداحافظ [م.ت]. |
||
|
||
خَرامون |
[xæramuN] |
|
|
[پ ۴: ۱۲۰] |
|
خرامان [م.ت]. |
||
|
||
خِرتْ و خورْتْ |
[xert-o-xurt] |
|
|
[پ ۱: ۴۴۴] |
|
خرت و پرت، اسباب اثاثیّۀ کم و بیش بی مصرف، آت و آشغال [گویش: ۸۶]/ ابزار و وسایل [م.ت]. |
||
|
||
خِرْناسْکْ |
[xernask] |
|
|
[پ ۲: ۲۴۲] |
|
خِرناس، خِرخِره، نای، خُرناسه ای که در تهران به صدای موقع خوابیدن گفته می شود، از همین است [یزدی: ۱۱۹]/ خِرخِر کردن هنگام خواب [گویش: ۸۶]. |
||
خُسْبیدَن |
[xosbidæN] |
|
|
[پ ۱: ۴۳۹] |
|
خوابیدن [گویش: ۸۶]. |
||
|
||
خَسُوْ |
[xassow] |
|
|
[پ: ۴۴۳] |
|
خسته [م.ت]. |
||
|
||
خَسَّه و موندَه |
[xæssE-o-mondE] |
|
|
[پ ۳: ۲۰۹] |
|
خسته، بی رمق [م.ت]. |
||
|
||
خَش |
[xæS] |
|
|
[پ ۴: ۱۲۲] |
|
خوب، خوش، شادی آفرین، دلچسب، دلنشین، خوشمزه، نوش، خوب [پ ۱: ۴۵۳]/ عالی، نیکو، زیبا [یزدی: ۱۲۰]/ خوشایند، خوش طعم [م.ت]. |
||
|
||
خِشْ |
[xe:S] |
|
|
[پ ۱: ۴۴۴] |
|
خشت [م.ت]. |
||
|
||
خُشْ |
[xo:S] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۵] |
|
خشک [م.ت]. |
||
|
||
خِشْ خِشْ |
[xeS--xeS] |
|
|
[پ ۴: ۱۲۵] |
|
صدای چوب در هنگام فشار [م.ت]. |
||
|
||
خِشْ خِشْ کِردَن |
[xeS--xeS-kerdæN] |
|
|
[پ: ۴۲۵] |
|
صدای ایجاد شده از دربهای چوبی در هنگام باز و بسته کردن [م.ت]. |
||
|
||
خَشِ [-] شُدَن |
[xeS--e-[-]-SodæN] |
|
|
[پ ۱: ۴۱۰] |
|
باعث خوشحالی شدن [پ ۱: ۴۵۳]/ خوش [-] آمدن، لذّت بردن، محظوظ شدن [م.ت]. |
||
|
||
خَطْ دُورِ اِسمِ [-] هِشْتَن |
[xæt-dowr-e-esm-e-[-]heStæN] |
|
|
[پ ۱: ۴۳۶] |
|
صرف نظر کردن [پ ۱: ۴۵۳]. |
||
خَفْ |
[xæf] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۲] |
|
کمین، مخفیگاه [م.ت]. |
||
|
||
خَفْ کِردَن |
[xæf-kerdæN] |
|
|
[پ ۱: ۴۲۷] |
|
در کمین نشستن [پ ۱: ۴۵۳]/ کمین کردن، مترصد شدن [یزدی: ۱۲۱]/ منتظر موقع مناسب پنهان شدن برای اقدامی [گویش: ۸۸]. |
||
|
||
خَفْ نِشِسَّن |
[xæf-neSessæN] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۲] |
|
خف کردن: کمین کردن، مترصد شدن [یزدی: ۱۲۱]/ در کمین نشستن [پ ۱: ۸۸]/ مخفی شدن [م.ت]. |
||
|
||
خُلْ وَرز |
[xol-væ:rz] |
|
|
[پ ۲: ۲۳۶] |
|
(= خل وضع) کنایه از حماقت، خنگ [م.ت]. |
||
|
||
خو |
[xo] |
|
|
[پ ۱: ۴۱۴] |
|
(خوب) حرف ربط که [یزدی: ۱۱۸]/ به معنی که [گویش: ۸۸]. |
||
|
||
خُوْ |
[xow] |
|
|
[پ ۱: ۴۳۹] |
|
خواب [م.ت]. |
||
خوابِ جِلُو |
[xab-e-dZelow] |
|
|
[پ ۱: ۴۲۱] |
|
شانه کردن موی جلوی سر به یک سمت [م.ت]. |
||
|
||
خوار |
[xa:r] |
|
|
[پ ۱: ۴۲۰] |
|
زشت و بد ترکیب، بد قواره [م.ت]. |
||
خواسْگار |
[xasgar] |
|
|
[پ ۱: ۴۱۱] |
|
خواستگار[م.ت]. |
||
|
||
خواسَّن |
[xassæN] |
|
|
[پ ۲: ۲۳۹] |
|
خواستن [م.ت]. |
||
|
||
خوبُمْ شُد |
[xubom-Sod] |
|
|
[پ ۱: ۴۴۳] |
|
کلمهای است که بزرگترها در مقام تنبیه کوچکترها یا دیگران هنگامی که عملی از آنها سر می زند که مجاز نبوده اند، میگویند [گویش: ۸۸]/ چشم من روشن [م.ت]. |
||
|
||
خودِت |
[xodet] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۶] |
|
خودت، به شخصه [م.ت]. |
||
|
||
خورخور |
[xor-xor] |
|
|
[پ ۳: ۲۰۹] |
|
خُرناسه کشیدن، صدای در خواب [م.ت]. |
||
|
||
خُوْ رَفتَن |
[xow-ræftæN] |
|
|
[پ ۴: ۱۳۰] |
|
به خواب رفتن، خوابیدن [م.ت]. |
||
|
||
خوروس |
[xurus] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۷] |
|
خروس [م.ت]. |
||
|
||
خوروسِ لاری |
[xuru:s-e-lari] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۷] |
|
نوعی خروس بزرگ جثّه است با پاهای بلند [دهخدا ۶: ۸۵۴۸]/ نوعی نژاد خروس که به جنگجویی مشهور است (به کنایه به افراد پرخاشگر گفته می شود) [م.ت]. |
||
|
||
خوش چَغْمالَه |
[xoS-tSæFmalE] |
|
|
[پ ۱: ۴۱۴] |
|
خوش دست و پنجه [پ ۱: ۴۵۳/ یزدی: ۱۲۴]، با سلیقه، خوش دست و پنجه، وارد و کاردان [گویش: ۹۰]/ با عرضه، کاری [م.ت]. |
||
خُوشِشْ باد |
[xoSeS-bad] |
|
|
[پ ۳: ۲۲۵] |
|
خوشش آمد، برای او خوشایند بود [م.ت]. |
||
|
||
خوشْکُک |
[xoSkok] |
|
|
[پ ۱: ۴۴۳] |
|
(خشک + ک تصغیر) خشک، لاغر، ضعیف [م.ت]. |
||
|
||
خوم |
[xu:m] |
|
|
[پ ۲: ۲۳۳] |
|
خام، مانند گوشت خوب پخته نشده یا خشت خام، شخص بی تجربه [گویش: ۹۰]. |
||
خونْدَن |
[xuNdæN] |
|
|
[پ ۲: ۲۳۳] |
|
خواندن [م.ت]. |
||
|
||
خونَه بونْجَه |
[xunE-bondZE] |
|
|
[پ ۱: ۴۱۴] |
|
خانه و مجموع لوازم در آن [یزدی: ۱۲۴/ پ ۱: ۴۵۳]/ خانه با کلّیۀ اثاث و مبلمان [گویش: ۹۰]. |
||
|
||
خونین و مالون |
[xunin-o-ma:luN] |
|
|
[پ ۲: ۲۴۱] |
|
خونین، خون آلود [م.ت]. |
||
|
||
خیارْشِنگ |
[xijarSeŋ] [xijarSeŋg] |
|
|
[پ ۱: ۴۱۱] |
|
خیار چَنبر [یزدی: ۱۲۶/ گویش: ۹۰/ پ ۱: ۴۵۳]. |
||
|
||
خیالِ [-] رَسیدَن |
[xijal-e-[-]-rEsidæN] |
|
|
[پ ۱: ۴۱۰] |
|
تصوّر کردن، خیال کردن، فکر باطل کردن [م.ت]. |
||
|
||
خیال کِردَن |
[xijal-kerdæN] |
|
|
[پ ۴: ۱۱۴] |
|
تصوّر کردن، حدس زدن، گمان کردن [م.ت]. |
||
|
||
خیک |
[xik] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۳] |
|
گاهی برای تحقیر کسی، شکم او را به خیک (مَشک) تشبیه کرده و او را خیکی می نامند، شکم کسی را که پرخور و شکم گنده است نیز خیک می گویند [گویش: ۹۱]/ شکم، مَشک [پ ۱: ۴۵۳]. |
||
|
||
خیک و خُما |
[xik-o-xoma] |
|
|
[پ ۳: ۲۱۳] |
|
شکم [م.ت]. |
||