حرف خ

خ

خارِ آدُر

[xa:r-e-ador]

[پ ۲: ۲۴۶]

نوعی گیاه خاردار، گیاه خارشتر [م.ت]، (ر.ک به آدر).

خاطیری

[xatiri]

[پ ۳: ۲۲۰]

به خاطر اینکه، به این دلیل که [م.ت].

خالا

[xa:la]

[پ ۲: ۲۴۱]

خاله‌ها [م.ت].

خُداِفس

[xodafes]

[پ ۱: ۴۴۳]

خداحافظ [م.ت].

خَرامون

[xæramuN]

[پ ۴: ۱۲۰]

خرامان [م.ت].

خِرتْ و خورْتْ

[xert-o-xurt]

[پ ۱: ۴۴۴]

خرت و پرت، اسباب اثاثیّۀ کم و بیش بی مصرف، آت و آشغال [گویش: ۸۶]/ ابزار و وسایل [م.ت].

خِرْناسْکْ

[xernask]

[پ ۲: ۲۴۲]

خِرناس، خِرخِره، نای، خُرناسه ای که در تهران به صدای موقع خوابیدن گفته می شود، از همین است [یزدی: ۱۱۹]/ خِرخِر کردن هنگام خواب [گویش: ۸۶].

خُسْبیدَن

[xosbidæN]

[پ ۱: ۴۳۹]

خوابیدن [گویش: ۸۶].

خَسُوْ

[xassow]

[پ: ۴۴۳]

خسته [م.ت].

خَسَّه و موندَه

[xæssE-o-mondE]

[پ ۳: ۲۰۹]

خسته، بی رمق [م.ت].

خَش

[xæS]

[پ ۴: ۱۲۲]

خوب، خوش، شادی آفرین، دلچسب، دلنشین، خوشمزه، نوش، خوب [پ ۱: ۴۵۳]/ عالی، نیکو، زیبا [یزدی: ۱۲۰]/ خوشایند، خوش طعم [م.ت].

خِشْ

[xe:S]

[پ ۱: ۴۴۴]

خشت [م.ت].

خُشْ

[xo:S]

[پ ۳: ۲۱۵]

خشک [م.ت].

خِشْ خِشْ

[xeS--xeS]

[پ ۴: ۱۲۵]

صدای چوب در هنگام فشار [م.ت].

خِشْ خِشْ کِردَن

[xeS--xeS-kerdæN]

[پ: ۴۲۵]

صدای ایجاد شده از دربهای چوبی در هنگام باز و بسته کردن [م.ت].

خَشِ [-] شُدَن

[xeS--e-[-]-SodæN]

[پ ۱: ۴۱۰]

باعث خوشحالی شدن [پ ۱: ۴۵۳]/ خوش [-] آمدن، لذّت بردن، محظوظ شدن [م.ت].

خَطْ دُورِ اِسمِ [-] هِشْتَن

[xæt-dowr-e-esm-e-[-]heStæN]

[پ ۱: ۴۳۶]

صرف نظر کردن [پ ۱: ۴۵۳].

خَفْ

[xæf]

[پ ۳: ۲۱۲]

کمین، مخفیگاه [م.ت].

خَفْ کِردَن

[xæf-kerdæN]

[پ ۱: ۴۲۷]

در کمین نشستن [پ ۱: ۴۵۳]/ کمین کردن، مترصد شدن [یزدی: ۱۲۱]/ منتظر موقع مناسب پنهان شدن برای اقدامی [گویش: ۸۸].

خَفْ نِشِسَّن

[xæf-neSessæN]

[پ ۳: ۲۱۲]

خف کردن: کمین کردن، مترصد شدن [یزدی: ۱۲۱]/ در کمین نشستن [پ ۱: ۸۸]/ مخفی شدن [م.ت].

خُلْ وَرز

[xol-væ:rz]

[پ ۲: ۲۳۶]

(= خل وضع) کنایه از حماقت، خنگ [م.ت].

خو

[xo]

[پ ۱: ۴۱۴]

(خوب) حرف ربط که [یزدی: ۱۱۸]/ به معنی که [گویش: ۸۸].

خُوْ

[xow]

[پ ۱: ۴۳۹]

خواب [م.ت].

خوابِ جِلُو

[xab-e-dZelow]

[پ ۱: ۴۲۱]

شانه کردن موی جلوی سر به یک سمت [م.ت].

خوار

[xa:r]

[پ ۱: ۴۲۰]

زشت و بد ترکیب، بد قواره [م.ت].

خواسْگار

[xasgar]

[پ ۱: ۴۱۱]

خواستگار[م.ت].

خواسَّن

[xassæN]

[پ ۲: ۲۳۹]

خواستن [م.ت].

خوبُمْ شُد

[xubom-Sod]

[پ ۱: ۴۴۳]

کلمه‌ای است که بزرگترها در مقام تنبیه کوچکترها یا دیگران هنگامی که عملی از آنها سر می زند که مجاز نبوده اند، می‌گویند [گویش: ۸۸]/ چشم من روشن [م.ت].

خودِت

[xodet]

[پ ۳: ۲۱۶]

خودت، به شخصه [م.ت].

خورخور

[xor-xor]

[پ ۳: ۲۰۹]

خُرناسه کشیدن، صدای در خواب [م.ت].

خُوْ رَفتَن

[xow-ræftæN]

[پ ۴: ۱۳۰]

به خواب رفتن، خوابیدن [م.ت].

خوروس

[xurus]

[پ ۳: ۲۱۷]

خروس [م.ت].

خوروسِ لاری

[xuru:s-e-lari]

[پ ۳: ۲۱۷]

نوعی خروس بزرگ جثّه است با پاهای بلند [دهخدا ۶: ۸۵۴۸]/ نوعی نژاد خروس که به جنگجویی مشهور است (به کنایه به افراد پرخاشگر گفته می شود) [م.ت].

خوش چَغْمالَه

[xoS-tSæFmalE]

[پ ۱: ۴۱۴]

خوش دست و پنجه [پ ۱: ۴۵۳/ یزدی: ۱۲۴]، با سلیقه، خوش دست و پنجه، وارد و کاردان [گویش: ۹۰]/ با عرضه، کاری [م.ت].

خُوشِشْ باد

[xoSeS-bad]

[پ ۳: ۲۲۵]

خوشش آمد، برای او خوشایند بود [م.ت].

خوشْکُک

[xoSkok]

[پ ۱: ۴۴۳]

(خشک + ک تصغیر) خشک، لاغر، ضعیف [م.ت].

خوم

[xu:m]

[پ ۲: ۲۳۳]

خام، مانند گوشت خوب پخته نشده یا خشت خام، شخص بی تجربه [گویش: ۹۰].

خونْدَن

[xuNdæN]

[پ ۲: ۲۳۳]

خواندن [م.ت].

خونَه بونْجَه

[xunE-bondZE]

[پ ۱: ۴۱۴]

خانه و مجموع لوازم در آن [یزدی: ۱۲۴/ پ ۱: ۴۵۳]/ خانه با کلّیۀ اثاث و مبلمان [گویش: ۹۰].

خونین و مالون

[xunin-o-ma:luN]

[پ ۲: ۲۴۱]

خونین، خون آلود [م.ت].

خیارْشِنگ

[xijarSeŋ]

[xijarSeŋg]

[پ ۱: ۴۱۱]

خیار چَنبر [یزدی: ۱۲۶/ گویش: ۹۰/ پ ۱: ۴۵۳].

خیالِ [-] رَسیدَن

[xijal-e-[-]-rEsidæN]

[پ ۱: ۴۱۰]

تصوّر کردن، خیال کردن، فکر باطل کردن [م.ت].

خیال کِردَن

[xijal-kerdæN]

[پ ۴: ۱۱۴]

تصوّر کردن، حدس زدن، گمان کردن [م.ت].

خیک

[xik]

[پ ۳: ۲۱۳]

گاهی برای تحقیر کسی، شکم او را به خیک (مَشک) تشبیه کرده و او را خیکی می نامند، شکم کسی را که پرخور و شکم گنده است نیز خیک می گویند [گویش: ۹۱]/ شکم، مَشک [پ ۱: ۴۵۳].

خیک و خُما

[xik-o-xoma]

[پ ۳: ۲۱۳]

شکم [م.ت].