ن |
|||
نا |
[na] |
||
|
[پ ۱: ۴۲۷] |
||
به جای واژه نه در هنگام پاسخ منفی «نا» گفته می شود [گویش: ۱۷۰]. |
|||
|
|||
نا تا شونَه |
[na-ta-SunE] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۳] |
||
ناغافل، بی مقدّمه، ناگهان [گویش: ۱۷۰]/ یک آن، سریع [م.ت]. |
|||
|
|||
ناخَشی |
[naxæSi] |
||
|
[پ ۱: ۴۴۱] |
||
بد ادایی، به «ویار» زنان نیز اطلاق می شود [یزدی: ۲۵۲]/ بد اخلاقی، بد ادایی، رفتار نامناسب، حالت ویار و تهوع و گاهی استفراغ در دوران حاملگی خانم ها [گویش: ۱۷۰]. |
|||
|
|||
نازِ [-] شُدَن |
[naz-e-[-]-SodæN] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۱] |
||
قربان [-] شدن، ناز کسی را خریدن [م.ت]. |
|||
|
|||
نالاج |
[naladZ] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۶] |
||
لاعلاج، ناچار [گویش: ۱۷۱]/ درمانده و ملول [م.ت]. |
|||
|
|||
نالون |
[na:luN] |
||
|
[پ ۲: ۲۴۱] |
||
نالان، در حال ناله و زاری [م.ت]. |
|||
|
|||
نامیزون |
[na:mizuN] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۷] |
||
(نا میزان) به هم ریخته، نادرست، نامرتب، ناجور، نامناسب [م.ت]. |
|||
|
|||
نَباد |
[nEbad] |
||
|
[پ ۴: ۱۳۰] |
||
نباید [م.ت]. |
|||
|
|||
نُخالا |
[noxala] |
||
|
[پ ۲: ۲۴۱] |
||
نخاله ها [م.ت]. |
|||
|
|||
نَخُسْ |
[nExos] |
||
|
[پ ۴: ۱۱۹] |
||
(نَخُسب) نخواب، به خواب نرو [م.ت]. |
|||
نَخْشَه |
[næxSE] |
||
|
[پ ۱: ۴۲۴] |
||
نقشه [گویش: ۱۷۱/ پ ۱: ۴۵۹]. |
|||
|
|||
نَخْشَه خون |
[næxSE-xuN] |
||
|
[پ ۱: ۴۲۴] |
||
نقشه خوان قالی [م.ت]. |
|||
|
|||
نِزم |
[nezm] |
||
|
[پ ۴: ۱۲۳] |
||
حالتی از هوای ابری که با ترشّحی کم از باران همراه باشد، نژم [یزدی: ۲۵۶]/ قطرات بسیار باران که در هوای ابری و سرد پیش یا پس از باران از آسمان می آید [گویش: ۱۷۳]/ نژم، بخار، ابر نزدیک به زمین، مه، در تکلم خراسان و یزد به معنای مه و باران نم نم است [دهخدا ۱۳: ۱۹۸۳۷]. |
|||
|
|||
نِزْمُک |
[nezmok] |
||
|
[پ ۴: ۱۲۳] |
||
(نزم + ک تصغیر) باران ریزه، دانه های ریز باران [م.ت]. |
|||
|
|||
نَزیک |
[nE:zik] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۸] |
||
نزدیک [گویش: ۱۷۳]. |
|||
|
|||
نَزیک بودَن |
[nE:zik-budæN] |
||
|
[پ ۳: ۲۱۶] |
||
نزدیک بودن [م.ت]. |
|||
نَسْیَه تَلَه |
[nE:sijE:-tElE:] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۴] |
||
نسیه کردن اجناس (احتمالاً «نسیه طلب» بوده است) [م.ت]. |
|||
|
|||
نِشْ |
[ne:S] |
||
|
[پ ۳: ۲۱۵] |
||
(= نِشک) نوک، منقار پرندگان [م.ت]. |
|||
|
|||
نِشادُر |
[neSador] |
||
|
[پ ۲: ۲۴۶] |
||
نوشادر، ملح بوتیه، ملحی است جامد و متبلور و بی رنگ و بو که از ترکیب جوهر نمک و آمونیاک به دست می آید و نام علمی آن کلرور آمونیم است. طعمش زننده و در آب گرم به خوبی حل می شود. در سفیدگری و لحیم کاری مورد استفاده است [دهخدا ۱۳: ۲۰۱۹۵]. |
|||
|
|||
نِشِسْگاه |
[neSesga:] |
||
|
[پ ۳: ۲۱۳] |
||
نشیمن گاه، مقعد [یزدی: ۲۵۶/ پ ۱: ۴۵۹]. |
|||
نِشِسَّن |
[neSessæN] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۳] |
||
نشستن [م.ت]. |
|||
|
|||
نِشْکْ |
[neSk] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۱] |
||
منقار، نوک، نیش [یزدی: ۲۵۶]/ لب و دهان کودکان [گویش: ۱۷۳]/ کنایه از دهان در مورد انسان [م.ت]. |
|||
|
|||
نِشْکِشْ تو نِشْکِشَه |
[neSkeS-tu-neSkeSE:] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۳] |
||
نوک تو نوک، روابط صمیمی بین دو نفر را می رساند [گویش: ۱۷۳]. |
|||
|
|||
نَشْمَه |
[næSmE] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۹] |
||
معشوق پنهانی [یزدی: ۲۵۷/ پ ۱: ۴۵۹]/ دوست دختر، معشوقه [گویش: ۱۷۳]. |
|||
|
|||
نِصْبَه شُو |
[nesbE–Sow] |
||
|
[پ ۱: ۴۴۲] |
||
نصفه شب، نیمه شب [م.ت]. |
|||
|
|||
نِفَه |
[nefE:] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۶] |
||
خشتک شلوار [یزدی: ۲۵۷]/ خشتک، قسمتی از شورت یا تنبان یا شلوار که در زیر محلّ نشیمن قرار می گیرد [گویش: ۱۷۴]. |
|||
|
|||
نَفَسِ [-] شُدَن |
[nEfEs-e-[-]-SodæN] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۱] |
||
قربان نفس [-] شدن [یزدی: ۲۵۷/ پ ۱: ۴۵۹]. |
|||
|
|||
نَفْ |
[næ:f] |
||
|
[پ ۳: ۲۱۲] |
||
نفت [م.ت]. |
|||
|
|||
نِفْرَت |
[nefræt] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۹] |
||
منفور، مُزخرف [م.ت]. |
|||
|
|||
نِفْلَه |
[neflE] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۶] |
||
خراب شده، فاسد شده، گاه به صورت فحش از این واژه استفاده می شود [گویش: ۱۷۳]/ از بین رفته، معدوم و مرده [دهخدا ۱۳: ۲۰۰۱۹]/ کنایه از آدم بی دست و پای زهوار در رفته بی خاصیت [م.ت]. |
|||
|
|||
نَقْشِ دِلْ شُدَن |
[næqS-e-del-SodæN] |
||
|
[پ ۴: ۱۱۳] |
||
به دل نشستن [م.ت]. |
|||
|
|||
نَقْلْ |
[næql] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۷] |
||
نخل، وسیله ای که در مراسم مذهبی و عزاداری ها به عنوان نماد تابوت حمل می شود [م.ت]. |
|||
|
|||
نَقْلْ وَرْداری |
[næql-værdari] |
||
|
[پ ۲: ۲۴۵] |
||
برداشتن نخل و آذین بستن آن و دور میدان آن را چرخانیدن در روز عزاداری در مواقع عزاداری امام حسین، نخل را با پارچۀ سیاه می پوشانند و آن را تزیین می کنند و سپس عدّه ای داخل آن نشسته و نوحه سرایی می کنند. در این حال، ده ها نفر شانه های خود را زیر تیرهای چوبی نخل قرار داده و آن را از زمین بلند می کنند و سه [یا پنج یا هفت] دور آن را به دور میدان و یا حسینیه می گردانند. در مثل مکان های شلوغ و پر سر و صدا را به نخل ورداری تشبیه می کنند [گویش: ۱۷۲]. |
|||
|
|||
نِق نِق کِردَن |
[neq-neq-kerdæN] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۶] |
||
غُر زدن، اعتراض کردن پیاپی، زیر لب سخن گفتن، سر و صدا کردن، سر و صدای کودکان [م.ت]. |
|||
|
|||
نِگَر داشتَن |
[negær-daStæN] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۴] |
||
نگاه داشتن، حفظ کردن [گویش: ۱۷۴]. |
|||
|
|||
نَمِشَه |
[næmeSE] |
||
|
[پ ۳: ۲۲۳] |
||
نمی شود [م.ت]. |
|||
|
|||
نِم کِردَه |
[nem-kerdE] |
||
|
[پ ۱: ۴۴۱] |
||
یار و معشوقه اختصاصی [یزدی: ۲۵۹/ پ ۱: ۴۵۹]/ معشوقۀ پنهانی [گویش: ۱۷۴]. |
|||
نَمِلَّم |
[næmellæm] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۰] |
||
نمی گذارم [گویش: ۱۷۴/ پ ۱: ۴۵۹]/ اجازه دادن، رخصت دادن، گذاشتن، قرار دادن، مخفف «نمی هلم» از فعل هشتن[یزدی: ۲۵۹]. |
|||
|
|||
نَمِلَّه |
[næmellE] |
||
|
[پ ۴: نسخة مجازی] |
||
نمی گذارد مخفّف نمی هلد است [یزدی: ۲۵۹]/ از مصدر هِلیدن است که تنها زمان مضارع و امر آن در گویش یزدی کاربرد دارد و برای زمان های دیگر آن از فعل هِشتن و گذاشتن استفاده می شود [م.ت]. |
|||
|
|||
نَمی اُفتَه |
[næmioftE] |
||
|
[پ ۴: ۱۲۳] |
||
نمی افتد (ر.ک به افتیدن) [م.ت]. |
|||
|
|||
نُوبَت و پَسّا شُدَن |
[nowbEt-o-pæssa-SodæN] |
||
|
[پ ۱: ۴۳۹] |
||
نوبت کسی شدن، در مورد چیزهایی نوبتی است مانند نوبت سهم آب روستاییان [م.ت]. |
|||
|
|||
نُوْبَر |
[nowbær] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۵] |
||
نورس، هر گیاه و نبات پیش رس که نو بر آمده باشد، گیاه و درخت نو رس، تازه سال، نو دمیده، نو شکفته[دهخدا ۱۳: ۲۰۱۵۶]. |
|||
|
|||
نورَه |
[nurE] |
||
|
[پ ۴: نسخة مجازی] |
||
واجبی، خمیری از آهک و زرنیخ درست می کنند و با آن موهای زیادی پشت زهار و یا ساق پا را از بین می برند [گویش: ۱۷۵]/ ساییده آهک و زرنیخ به هم، از آن جهت بدان نوره گویند که اندام را روشن و سپید گرداند، واجبی [دهخدا ۱۴: ۲۰۱۸۷]. |
|||
|
|||
نُوْدا |
[nowda] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۲] |
||
ناودان [گویش: ۱۷۵/ پ ۱: ۴۵۹]. |
|||
|
|||
نُوْ کیسه |
[now-kisE] |
||
|
[پ ۴: ۱۱۹] |
||
تازه کیسه، کسی که تازه به مالی رسیده است [ح.م]. |
|||
|
|||
نی |
[ni:] |
||
|
[پ ۴: ۱۲۲] |
||
نیست [م.ت]. |
|||
|
|||
نِی چَه |
[nejtSE] |
||
|
[پ ۴: ۱۲۷] |
||
(کنایه از باریکی و بلندی) [م.ت]. |
|||
نیسْ شُدَن |
[nis-SodæN] |
||
|
[پ ۴: نسخه مجازی] |
||
نیست شدن، نابود شدن، از میان رفتن [م.ت]. |
|||
|
|||
نیسْ کِرْدَن |
[nis-kerdæN] |
||
|
[پ ۴: نسخه مجازی] |
||
نفرین کردن، آرزوی مرگ برای کسی کردن، طرد کردن [م.ت]. |
|||
|
|||
نیشْ |
[niS] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۸] |
||
دهان گزندگان، کنایه از دهان است [یزدی: ۲۶۱]/ به تحقیر به جلوی دهان اطلاق می شود [گویش: ۱۷۶]. |
|||
|
|||
نیشِ تیشَه |
[niS-e-tiSE] |
||
|
[پ ۴: نسخه مجازی] |
||
لبۀ تیز تیشه، لبۀ باریک تیشه [م.ت]. |
|||
|
|||
نَیْشِسَّه |
[næjSæssE:] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۳] |
||
ننشسته (ر.ک به نِشِسَّن) [م.ت]. |
|||
|
|||
نیش وا کِردَن |
[niS-va-kerdæN] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۱] |
||
تبسّم کردن، از حالت عبوسی در آمدن، خندان شدن [گویش: ۱۷۴]. |
|||
|
|||
نیشون |
[niSuN] |
||
|
[پ ۴: نسخة مجازی] |
||
نشان، نمایش، در معرض دید، نشانه، نماد، نشان، علامت، مدال [گویش: ۱۷۶]. |
|||
|
|||
نیشون دادَن |
[niSuN-dadæN] |
||
|
[پ ۴: نسخة مجازی] |
||
نشان دادن، به نمایش گذاشتن [م.ت]. |
|||
|
|||
نیشونْدَن |
[niSuNdæN] |
||
|
[پ ۲: ۲۳۳] |
||
نشاندن (نِشِسَّن نیشوندن) [م.ت]. |
|||
|
|||
نیم چاشْتْ |
[nim-tSaSt] |
||
|
[پ ۱: ۴۱۲] |
||
قبل از ظهر [پ ۱: ۴۵۹]/ زمان بین صبح و ظهر که یزدی ها در آن وقت میوه می خورند [یزدی: ۲۶۲]/ یکی دو ساعت پیش از ظهر که برای خوردن میوه یا چای یا مختصری غذا دست از کار می کشند [گویش: ۱۷۶]. |
|||