Menu

غزل شماره ۲۲۹

227

۱- مژده ای دل که مسیحا نفسی می آید
که ز انفاس خوشش بوی کسی می آید
۲- از غم حجر مکن ناله و فریاد که دوش
زده ام فالی و فریاد رسی می آید
۳- زآتش وادی ایمن نه منم خُرّم و بس
موسی اینجا به امید قَبَسی می آید
۴- هیچکس نیست که در کوی تواش کاری نیست
هر کس آن جا به طریق هوسی می آید
۵- کس ندانست که منزلگه معشوق کجاست
این قدر هست که بانگ جرسی می آید
۶- دوست را گر سر پرسیدن بیمار غم است
گو بر آن خوش که هنوزش نفسی می آید
۷- خبر بلبل این باغ بپرسید که من
ناله ای می شنوم کز قفسی می آید
۸- جرعه یی ده که به میخانه ارباب کرم
هر حریفی ز پی ملتمسی می آید
۹- یار دارد سر صید دل حافظ یاران
شاهبازی به شکار مگسی می آید

 

معاني ابيات غزل(۲۲۹ )

 

مسيحا نفسي:كسي كه نفس او به مانند نفس مسيحا روح بخش است .

اَنفاس :نَفَس ها.

كسي:انساني، شخصیّتی خارق العاده و نجات دهنده يي.

هجر: دوري.

وادي ايمن:صحراي اَيمن ، صحراي جانب راست كوه طوردر صحراي سينا .

قَبَسي :پاره آتشي ، شعله آتش .

بانگ جرس:صداي زنگ شتركاروان .

گو بِران خوش : بگو خوب بران ، بگو در راندن شتاب كن .

خبر بلبل اين باغ بپرسيد:از بلبل اين باغ احوال پرسيده سراغ اورا بگيريد.

جُرعه:يك آشام نوشيدن به يكبار، آن مقدار مايعي كه يكبار و در يكدم نوشيده شود.

ارباب كرم: مَردُم كريم و سخاوتمند.

مُلتَمَس: جوينده چيزي ، درخواست كننده ، كسي كه طلب مي كند.

مُلتَمَسي: درخواستي، استدعايي ، مستدعياتي.

شاهبازي:مانند شاه باز

 

معاني ابيات غزل(۲۲۹)

 

(۱) اي دل تو را خوش خبري بدهم كه كسي كه دم عيسي دارد و نَفَسهاي دلپذيرش نشان از شخصيت والايي مي دهد، خواهد ، آمد.

(۲) از غم فراق اندوه و دوري ناله و فرياد مكن زيرا ديشب فالي گرفته ام و از آمدن فرياد رسي خبر مي دهد.

(۳) تنها من از آتش صحراي ايمن خوشحال نيستم كه حضرت موسي (ع) هم به اميد گُل آتشي به اينجا مي آيد.

(۴) هيچ كس نيست كه در كوي تو كاري و حاجتي نداشته باشد. هر كس را كه ببيني در اثر جاذبه هوسي به اينجا كشيده مي شود.

(۵) هيچ كس پي به جا و منزل معشوق نبرده و ندانست كه او كجاست . همينقدر معلوم است كه صداي زنگ شتر كارواني به گوش مي رسد .

(۶) اگر دوست ، قصد وانگيزه احوالپرسي از دوست بيمارش را دارد به او بگو در راندن به سوي او شتاب كن كه هنوز از دوست نفسی باقي است.

(۷) از بلبل اين باغ سراغ بگيريد و احوالش را جويا شويد كه من صداي ناله يي كه از قفسي مي آيد به گوشم مي خورد.

(۸) يك دهان شراب ببخشاي كه هر رفيق باده پيمايي براي حاجت ودرخواستي به در ميخانه مردم سخاوتمند رو مي كند.

(۹) دوستان ، يار قصد شكار دل حافظ كرده است و شاهبازي به شكار مگسي مي آيد.

 

شرح ابيات غزل (۲۲۹)

 

وزن غزل : فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن

بحر غزل: رمل مثمّن مخبون اصلم

 

*

 

حافظ ، اين دوست و طرفدار و همدست شاه شجاع در روزهاي آخر حكومت شاه محمود يعني در ذي القعده ۷۶۷ هجري از حمله قريب الوقوع شاه شجاع به نحوي باخبر شده و اين غزل را مي سرايد و اورا مسيحا نفس يعني كسي كه به كالبد مردگان روح تازه مي بخشد ناميده و خطاب به خود در بيت دوم مي گويد ديگر ناله و زاري بس است اطلاع يافته ام كه فريادرس ما عنقريب خواهد آمد.

 

شاعر در بيت پنجم اين غزل مي گويد كه ما هنوز نمي دانيم كه شجاع در حال حاضر كجاست و از كدام راه و جهت و كي به شيراز وارد مي شود منتها صداي زنگ كاروان او به گوش ما مي رسد. يعني اخبار واصله براين است كه او زياد از ما دور نيسيت و حمله قريب الوقوع خواهد بود. اشاره شاعر به بانگ جرس مي تواند يادآور سخنان حضرت رسول اكرم (ص) باشدكه در تفسير ابوالفتوح رازي امده است: (… و حارث بن هُشام رسول(ص) را پرسيد كه وحي چون آيد؟ فرمود: اوقاتي چنان باشدكه آواز جرس و آن بر من گران بُوَد و سخت و اوقاتي فرشته بياید به صورت مردي و آنچه گويد وبشنوم و بدانم ( ج ۱۰، صفحه ۱۵۱، به نقل از شرح غزلهاي حافظ ، دكتر حسينعلي هروي ). شاعر در بيت مقطع شاه شجاع را شاهباز مي نامد و اين بدان سبب است كه شاه شجاع در شعر ، خود را شاهباز خطاب مي كرده است.

۱۱ دیدگاه

  1. استاد گرامی به نظر این حقیر شما بیش از حد اشعار حافظ را سیاسی میکنید. گویی هر شعری که گفته خواسته رمز و پیغامی داده باشد به شاه شجاع. و گله ای بوده از شاه محمود. به این ترتیب آیا فکر نمیکنید خیال و صور شاعرانه را که استاد شفیعی کدکنی در خلق یک شعر مطرح نموده است تحت الشعاع قرار میدهید. گویی حافظ یک ماشینی بوده که بر وزن فاعلاتن فعلاتن فعلاتن فع لن امروز تصمیم گرفته یک کدی و رمزی بنویسد برای استقبال از شاه شجاع. این کار شاید مفید باشد تا حدی که آدم دوران حافظ را بشناسد گو اینکه بنده تا امروز زیاد آنرا نمی شناختم ولی افراط در آن از لطافت غزلها میکاهد. معنای بیت سوم هم هنوز برایم مبهم است. وادی ایمن ؟ موسی به امید آتش چرا دارد به آنجا می رود؟ زیاده عرضی نیست مصدع نمیشوم. سلامت باشید.

    • اگر شما مطالعاتی در کار حضرت موسی و آتش وادی ایمن و منظور موسی از رفتن به آنجا داشتید این پرسش نمی کردید اما حافظ در تمام دیوانش ۱۲ غزل عرفانی دارد و اکثر غزلها در زمان معیّن و مانند نامه نوشته شده است.لطافت غزلها اگر از نظر شما کاسته می شود تقصیر حافظ نیست.(پاسخ مستقیم از استاد جلالیان)

  2. این عزل از غزلیات منتسب به حافظ شیرین سخن است
    در گذشته رسم بوده است که برخی کاتبان ونساخان به دلیل اینکه خود ذوق شاعری داشته اندبه هنگام کتابت ونسخه نویسی چنان تحت تاثیر عزل ساعر قرارمی گرفته اند که خودنیز برهمان سیاق بیان عزای سروده ودر نسخه تحت قلم خود می گنجاندند
    به حقیقت به نوعی جاودانگی خویش را درپناه حافظ می خواسته اند….
    چون اکثریّت مردم ان زمان که اهل قلم ودبیری ونویسندگی نبوده اند
    ورکتابتی که ازروی اثاربزرگان ادب و علن وهنر کلامی صورت می گرفته بیشتر بنا به سفارش انرا وحاکمان صاحب دوق بوده است
    تاهم‌ به دربار تحت انرخود رونقی ببخشند وهم کتابخانه های خودرا که همه خطی بوده است عنی سازند
    سالها وقرن ها براین روال سپری شده است
    واکنون‌ با پزوهش وتحقیق والتفات به تاریخ نُسخ در دسترس کوشش کروه اند که اصل غزل هارا از نوع تقلیدی آن هاتاحد فهم ودرک عالی ممکن جداسازند.
    نمونه نسخه تصحیح شده حافظ قزوینی ازروی ۱۷ نسخه تاریخی به ترتیب تاریخی فراهم آمده است.
    نسخه های دیگرهم درچهل سال اول قرن چههارده هجری به کوشش دیکران مانند انجوی شیرازی ومسعود فرزاد ودکتر محمود هومن و بسیاری دیگر اینگونه به دست نا رسیده است
    مهمترین راه شناخت سِره یک غزل جدااز ترتیب تاریخی نسخ در دسترشان شناخت کاربرد وازگان بکاررفته با قلم شاعر بوده است
    مثال عینی نسخه هایی از شاهنامه سترگ حکیم طوس فردوسی است که گاه به سبب تحریک متشرعان زمان که در دربار نفوذ مذهبی داشته اند برای حفظ آنها از سوزانده شدن موحوداست که از پایه با اندیشه ودیدگاه حکیم فردوسی در بعضی ابیات منافات دارد.
    زیرا سعی کرده اند برای پیشگیری ویا حنا جلو.گیری ازهَدم آنها ابیاتی چند به مناسبت رواج نوع اندیشه دینی حاکم برزمانه درمتن اصلی بگنجانند که البته اهل ا ب این نکته را بارها وبارها درمقدمه تصحیح خود ازآن‌اثر به سبب ماندگاری بیان داشته اند
    واین دستبردهای عمدی وحتا سهوی گاه به نوعی باعث حفظ اثر شده است
    اهل مطالعه این آثار با اندکی تعمق وتامل در ابیات اثر وبا شناخت شرایط زمانه خودشلن پی به درستی وصحّت وسُقم آن‌ابیات می برند
    نمونه عالی ازاین دست رباعیّات حکیم‌عمرخیّام‌نشابوری است
    که صادق هدایت درسال۱۳۰۳ هجری شمسی با درک فلسفه واندیشه حکیم توانست زدایش درستی درحد امکان نسخه ای قابل قبول تر ازدیگر نُسَخ بازاری وغیر بازاری فراهم اورد وده سال بعد درسال ۱۳۱۳ به چاپ برساند…
    اینگونه بلایا بیشتر برسر آثار ادبی معروف
    زمان می آمده است…..
    ……

      • با سلام دوست عزیزی که در تفسیر این غزل به کنایات تاریخی موجود در بستر غزل ایراد به جناب دکتر جلالیان گرفته اند شاید توجه کمتری به تاریخ دوران پر تنش زندگی حضرت حافظ دارند.به نظر بنده هر کسی به خواهد از غزلیات حافظ لذت تام وکامل به برد باید بدقت تاریخ این دوران و نوع ارتباط شخصیت های معروف این دوران اعم ازشاه و وزیر ووکیل با همدیگرو تبار آن ها و ارتباط فامیلی هریک باهم و تاریخ جنگ ها وفتح وشکست های مختلف آن ها را بخواند و همین طور جریان آفرینش آدم ونگرش عالمان و عارفان مختلف به آیات قرآن و احادیث و روایات از ظهور اسلام تا زمان حافظ واقف بشود تا به درک عمیق از اندیشه حافظ نزدیک بشود.،انچه که به نظر بنده حقیر می‌رسد این نکته مهم هست که اکثر غزل های حافظ در بستر یک داستان سروده شده ولی شخصیت های گونگون و رمز آلود اکثرا با معانی متغیر ولی با مفهوم کلی یکسان درک داستان را مشکل تر و با مناشقه فراوان روبرو کرده
        کلماتی مثل معشوق،شراب ،زاهد ،زلف ،سلسله،و. صدها کلمه دیگر
        که اکثر مواقع در داستان غزل به شخصیت های گوناگون اطلاق می شود بنده نزدیک به یکصد و پنجاه غزل را در بستر تاریخ آن دوره نگاشته ام و این ارتباط داستانی غزل ها را با حوادث تاریخی آن زمان کاملا آزموده ام

پاسخ دادن به سید امیر محمد نصیری لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *